Sarren maid máhttá leat politihkalaš dahkkun

Lea gal nu ahte eanás dáiddarat dán riikkás ásset Osloves, ja dávjá daddjo sivvan dasa leat ahte «doppe áššit dáhpáhuvvet». Muhto Juho-Sirii ii leat ii maikkárge báiki gos dáhpáhuvvet eanet áššit go Deanu luonddus.

– Lea han eará vásáhus dáppe ássat. In leat gievramus luondugeavaheaddji, mus leat ráját das, maid nagodan. Leat dáppe máŋgga luondugeavaheaddji geat čiekŋalabbot ja eanet máhtolaččat geavahit luonddu, og dan maid mun dagan.

– Muhto ealán han mun dás, 7. bdg. Dálveorohagas. Sáhtán bohccobierggu oastit ránnjás, gii lea boazodoalli. Mus leat máŋgga skihpára geat bivdet ealggaid. Sáhtán ieš guoli bivdit, ja lea maid mus skihppár gii lea guollebivdi. Luonddofámuid ja borramuša láhka orrut, lea kvaliteahtta ja vuolggasadji mii ii boađe ovdan lávddis menddo dávjá.

Ieš Sire lea maid oassin Oslove kultureallimis dál, go šaddá viessodramatihkkár Drámatihka viesus. Maŋimuš 15 jagi lea son ráhkadan moanaid romána, mánáid- ja nuoraidgirjjálašvuođa, lávdeteavsttaid ja lávlagiid, ahte son lea gal bargan – mihto mo šattai nu ahte son lea eanaš teáhermáilmmis dál?

– Dalle go álggahin iežan vuosttaš fitnodaga 2010:s, de dadjen ahte áiggun leat čáhčegoaikkánassan. Manan dohko gosa eanadat láidesta mu. Na, lea han hui álki: eanadat lea čađa áigge láidestan mu drámatihka guvlui, muitala Sire.

Maŋŋá go vuosttaš bihtá – maid Sire čálii báikkálaš kulturskuvlii 2009:s – čájehuvvui, de dádjadii birrasii 40-jahkásaš Sire drámatihkkárámmáhii ja teáhterbirrasii.

– Áhččán nu liikui máinnastit, ja mun lean ieš ráhkadan muitalusaid oaivvi siste mánnávuođa rájes. Sámi árbevierru lea njálmmálaš árbevierru. Máŋgga áhčči-rohki muitalusaid gullen máŋgii, máŋgii, ja ieš áhččán reaskkihii iežas juohke háve.

– Na, de lea mus leamaš dakkár dáhttu, muitalit muitalusaid maid olbmot háliidivčče guldalit. Muhto lean han mun ollu čállán ovdalgo bohten dán dássái, joatká Sire.

Juo-Sire/Siri Broch Johansen ii beassan mánnávuuođas sámegiela oahppat. Son bajásšattai gilážis gos dárogiella vuittii – ja de maŋŋelaš, sámegiella fas ovdánii. Sire áhčči lei johkasápmelaš, eadni lei Rogalándda rivgu. Guktot leigga oahpaheaddjit, ahte Sire máhttá gal oahppat.

– Mu karrieara lea maŋŋonan og šadden golahit áiggi oahppat sámegiela ollesolmmoin. Eadnán lei rivgu, ja guktot váhnemat leigga oahpaheaddjit. Sudnos ledje čielga pedagogalaš jurdagat, mii hálaimet giela birra, ahte mii leimmet sápmelaččat, ohppen ahte sáhttá leat sápmelaš vaikko ii máhte juoigat, vaikko ii sámás, vaikko eai leat bohccot … mii leat johkasápmelaččat. Luossabivdduin lean bajásšaddan.

– Áhččán jámii justa ovdal og šadden 18 jagi. Morašproseassas šattai munnje dehálažžan sámegiela oahppat. Og son guđiii min, de jávke maid ollu máhtu, earret eará soga birra máhtu. Dovden ahte in sáhttán doalahit čanastagaid sohkii dušše fal dárogiela bokte – dát han lea rievtti mielde boastut.

– Muhto munnje lei dat duohta dalle, morrašis. Dát duddjui hui nana siskkildas motivášuvdna sámegiela oahppat. Háliidin sámegiela geavahit barggus, háliidin máinnastit, šattai munnje hui dehálaan sámegiela oahppat nu bures ahte šattašii lunddolaš oassin mu árgabeaieallimis, ja nu lea leamaš máŋggalot jagi dál.

Juho-Sire giellamátki lea sierra muitalus, man birra sáhtát lohkat dás.

Ii han Sire gal diehtán, dalle go álggii lávdeteavsttaid čállit, ahte bás lávdteaksta Deanu kulturskuvllas galggai láidestit Oslo Dáiddaallaskuvlla Masterii ja Viessodrámatihkkárámmáhii. Dan maid diđii, lei ahte beasai čuovvut teakstačállinprográmma ARIN, mii sulastahtii otná prográmma Sápmi Muitala.

– Válden oasi ARIN-kurssas, mas Halldis Hoaas ja Mette Brantzeg bagadeigga mu. Soai dat oahpaheigga munnje daid vuđolaš lávdeteakstačállindáidduid. Ja de vel Mette! Moai ain ovttasbarge dán áigge ge. Son lea badjel 70 jagi, bargá ain dego livččii sakka nuorat, ja lea erenoamáš čeahppi.

– Jus son duođas áigu maid nu oláhit, de lea dego mievri, son dohppe, ii ge luoitte ovdalgo fidne dan maid háliida prošektii. Su gillilis barggu dihte beasaimet cegget Sálva/håndtak-bihtá Hålogalátti teáhteris diibmá. Su gierdavaš bagadeami dihte, de šattai lávdeteaksta loahpas viehka buorren, son lea fal hui dehálaš olmmoš gii lea dorjon mu nu ahte loahpas lean šaddan drámatihkkárin, dadjá Sire.

Teaksta Sálva / Håndtak, mii ceggejuvvui lávdái Hålogalátti teáhteris čakamánus diibmá, nomineejuvvui dán jagáš Ibsenbálkkášupmái. Teavstta fáddá lea psykalaš veahkkáváldálašvuođa páraoktavuođas rávdasámi servvodagas, ja dat fátmmasta sihke politihkalaš, giellafámolaš ja klássafámolaš beliid, maid uhtes eai sáhte máinnašit namatkeahttá guovlloerohusaid.

– Go čállá eanetlogoservvodaga geahččanbáikkis, de leat ollu áššit maid ádde námátkeahttá. Das maid mun čálán, ii leat nu. Ásan bás gilážis. Leat unnit ahte unnit olbmot geat ellet dakkár duohtavuođas. Eai leat šat ollusat geat ieža murjet ja guliid bivdet, muitala Sire.

– Lean bajásšaddan čuovvuvaš olmmošvuođavieruin: Don it galgga sámástit jus giige gii ii ádde giela, deaiva guldalit. Dan don it daga. Nu lea olmmošvierrukoda leamaš. Gal lea bargu dán koda guođđit. Jus don omd leat sámegielhálli Oslos ja čuovut dakkár koda, de it beasa it goassege sámástit, ja dalle giella jápmá.

– Leat ain ollu ságastallamat áššis. Muhto jurddas: obalohkái beassat gávdnot sápmelažžan. Insisteret ahte don gávdnot, dus lea riekti gávdnot, dus lea riekti sámástit, dus lea riekti geavahit giela aktiivvalaččat, dus lea riekti válljet ovttasbargat sápmelaččaiguin ja sámegielat olbmuiguin – buot dát lea politihkka. Válljet gávdnot máilmmis sámegielat olmmožin lea politihkka!

Juho-Sirii dát lihkus ii leat fáddá mas berre ballat hállámis, nu mo várra dážas sáhttá leat.

– Go han olmmoš bargá politihkalaččat, ja earát ge fuomášuhttet dan, de gal olmmoš sáhttá mannet vel eanet don guvlui: Já, don go ráhkadat dakkár politihkalaš dáiddaga? Ná, dán gal oaččut diehtit!

– Lea han várra boastut gohčodit dan mu murjema politihkkan. Muhto og ná stuorra meahcceguovllut leat áitojuvvon ná máŋgga industriijaprošeavttain oktanaga, de šaddá velá oktageardánis meahccástallan politihkalaš dahkkun.

– Ii fal dan dihte go mii vealtemeahttun dan áigut, muhto jus don sáhtát čoahkkimiin muitalit stuorrakapitála olbmuide ahte “Giliolbmot han maid geavahit dáid guovlluid”, dalle árgadoaibma šaddá politihkkan.

Hálešteapmi joatká dán fáttás, og dál háleštišgoahtit maid Sire pláne čállit dan áigge og lea viessodramatihkkárin. Sire, gii juo oažžu stáhta bargostipeandda, lea válljen cealkit eret viessodramatihkkárstipeandda, vai eanebut besset oassin dán prográmmas.

– Ieš mun válljejin ná. Lean sihke kulturráđi miellahttu, ja lean maid teáhtera fágalávdegotti jođiheaddji, ja doppe lean mielde juohkimin ja biehttaleamen ruhtaohcamušaid. Háliidivččen gal leat muttagis duhtavaš go geahčan speadjalis. Ja de dovden ahte jus válddán vuosta guokte dakkár sturrosaš stipeandda oktanaga, makkárin mun dalle lean? Ahte ehtalaš vihkkedallan dat lei ge.

– Muhto šattan aŋkke divrras viessodramatihkkárin, go ferten gal mátkkoštit Oslui ja máksit vel idjadeami jámmá!

Lea eahpitkeahttá nu ahte boahttevaš guokte jagi šaddet seammá šaddolažžan Juho-Sirii/Siri Broch Johansenii go dan maid maŋimuš jagit leat leamaš. Ja mii diehtit vissásit ahte šaddat dan birra muitalit maŋŋelaš.